Gedenkstätte Berlin-Hohenschönhausen is tegenwoordig een museum, maar vroeger diende het gebouw als een gevangenis van de Stasi, waar gruwelijke gebeurtenissen plaatsvonden. Het complex is gelegen in de Duitse hoofdstad Berlijn, in de wijk Hohenschönhausen.


Voorgeschiedenis
Nadat Duitsland was verslagen na de Tweede Wereldoorlog, werd het land verdeeld in twee stukken: de Bundesrepublik Deutschland (BRD) en de Deutsche Demokratische Republik (DDR). De BRD werd bestuurd door de Verenigde Staten, Frankrijk en Groot-Brittannië, terwijl de DDR in handen van de Sovjet-Unie viel.

Berlijn is oostelijk gelegen en viel toentertijd in het gebied van de DDR. Echter was er tijdens de verdeling besloten om ook Berlijn te splitsen. Er was dus een stukje BRD in het oosten, dat omringd was door de DDR. Elk van de vier landen kreeg een stukje Berlijn, maar dat van de Sovjet-Unie was aanzienlijk groter; dit was ongeveer de helft. De Verenigde Staten, Frankrijk en Groot-Brittanië besloten, zoals eerder genoemd, om hun deel van de stad samen onder handen te nemen. Zo werd er gesproken van Oost- en West-Berlijn.

West-Berlijn werd gezien als welvarend, omdat de West-Europese landen erg veel geld in de BRD staken om het weer op te bouwen. Het Oosten was daarentegen veel minder goed onderhouden en het land werd geregeerd door één communistische partij, die niets te maken wilde hebben met tegenwerking.

Aan het begin van de deling was het nog mogelijk om tussen Oost en West te reizen. Zo reisde men bijvoorbeeld heen en weer voor werk en familie. Ook vluchtten mensen uit het Oosten naar het Westen. Echter hield dit plots op. In de nacht van 12 op 13 augustus 1961 bouwde de DDR een muur om West-Berlijn om alle vluchtelingen tegen te houden. De muur was op dat moment nog erg minimaal; het was zelfs zo laag, dat je er zo overheen kom springen. Dit was alleen in realiteit niet mogelijk, want de muur was zwaarbewaakt door grenswachten, die het bevel hadden gekregen om op alle mensen te schieten die de grens wilden passeren.


Stasi
De Stasi, de afkorting voor Ministerium für Staatssicherheit (Ministerie voor Staatsveiligheid), was de geheime dienst in de DDR. De dienst had zowel eigen medewerkers als geheime informanten, die ervoor zorgden dat ze informatie van de burgers kregen. Sommige inwoners werden afgeluisterd en soms zelfs in hun eigen woning. Hier werden vele documenten van gemaakt en het kon zo maar zijn dat er een document over jou werd geschreven door een vriend, familielid of kennis zonder dat je je vreemd of misdadig gedroeg. Een hoop van deze documenten zijn bewaard gebleven na de val van de DDR, hoewel er ook een deel van is vernietigd.

Stasi-Gefängnis
Als de Stasi iemand verdacht vond en hier bewijs voor had, werd diegene opgepakt en geblinddoekt naar de gevangenis gebracht. Hier werden de mensen in cellen geplaatst. Er waren onder andere relatief 'normale' cellen, waarin meubilair te vinden was. Ook leken er soort ramen in te zitten, maar het was niet mogelijk om erdoorheen te kijken.

De gevangenen in deze cellen mochten geen enkel contact met andere mensen krijgen. Zo waren er lampjes die voor andere bewakers aangaven of er iemand door de gangen werd geleid. Verder mocht de gevangene op geen enkel moment slapen. Zodra het erop leek dat de gevangene in slaap viel, werd deze gewekt door een bewaker. Hierdoor raakten de gevangenen zwaar uitgeput.

Naast de 'normale' cellen, waren er ook ondergrondse cellen in gebruik, waar de omstandigheden veel slechter waren. Deze waren ondergronds gelegen, onder de keuken, waarvan de geur te ruiken was. De gevangenen die hierin zaten, kregen daar een hongerig gevoel van.
In één cel zaten wel vier tot zes mensen en het was er erg krap en benauwd. Bovendien stond het licht dag en nacht aan, waardoor gevangenen gedesoriënteerd raakten. Daarnaast moesten de mensen hierin één houten bed en één emmer met elkaar delen.

Enkele ondergrondse cellen waren nog erger dan de andere. Een voorbeeld hiervan waren de saunacellen, waar het altijd rond 36°C was. Dit kwam doordat de cellen dicht bij verwarmingsbuizen stonden.
In enkele andere cellen stond er altijd zo'n 10 tot 15 cm aan water. De mensen die hier gevangen zaten, werden hier bijna altijd ziek van.

Na een tijd in een cel gezeten te hebben, werd het tijd voor de verhoringen. Hier moest men op hun handen zitten, zodat lichaamsgeur werd opgenomen door de stof op de stoel. Een deel van dit stof werd bewaard, zodat de gevangene eventueel later opgespoord kon worden.

De verhoring zelf ging er niet zo slecht aan toe. Er werden dingen aangeboden aan gevangenen, zoals sigaretten en koffie. De gevangenen werden vriendelijk gevraagd wat ze van bepaalde zaken wisten, zodat ze een misdaad zouden bekennen. Er was hier geen sprake van fysieke marteling.

Als de verhoring voorbij was zonder dat de Stasi hun antwoorden had, ging de gevangene terug naar zijn cel en werd het proces enkele keren herhaald. De Stasi kon de gevangene daarentegen ook vrijlaten op strenge voorwaarden.

Het doel van de gevangenis was om de gevangenen mentaal te breken door hen te isoleren en vermoeien. Volgens de Stasi zouden mensen door deze techniek niet alleen hun eigen misdaden, maar ook die van vrienden en/of familie blootgeven aan de autoriteiten.


Gedenkstätte
Ten tijde van de DDR was de gevangenis onbekend. Men had geen idee dat er een gevangenis was en het was op geen kaart te vinden. Op kaarten leek het zelfs dat er op de locatie helemaal niets was. Bovendien werden de gebouwen die naast het pand stond door Stasi-medewerkers bewoond.

Pas in de jaren '90 werd het gebouw een museum en herdenkingsplaats, gesticht door voormalige gevangenen. Het is tegenwoordig mogelijk om een rondleiding door het gebouw te krijgen. Sommige van deze rondleidingen worden gedaan door ex-gevangenen van dit complex. Daarnaast is het meubilair dat in de gevangenis staat origineel; deze voorwerpen zijn vroeger dus daadwerkelijk gebruikt.


Heden
De gebeurtenissen in de gevangenis vonden nog niet zo heel lang geleden plaats; pas in 1990 sloot de gevangenis. Zo zijn er tegenwoordig nog Stasi-medewerkers in leven. Velen zijn niet gestraft voor hun daden; ze waren echter in dienst van de staat en ze hadden geen andere keuze. Het is daarom een maatschappelijk vraagstuk of de medewerkers moeten boeten voor hun daden.