Hallo, beste lezers!

Enkele maanden geleden ben ik een week lang op reis geweest naar Berlijn. Al wie reeds van de stad Berlijn en diens stadsgeschiedenis gehoord heeft, heeft zeker al eens de kernbegrippen “de Berlijnse muur” en “de Koude Oorlog” horen vallen. Dit zijn twee historische en zeer belangrijke begrippen in de Berlijnse stadsgeschiedenis na de Tweede Wereldoorlog. In dit artikel hoop ik jullie wat nieuws te kunnen vertellen over Berlijn en diens belangrijke rol in de Koude Oorlog. Ik zal vooral focussen op de iconische Berlijnse muur die de stad in de twintigste eeuw in tweeën gesplitst heeft.

Om een zo volledig mogelijke stadsgeschiedenis van Berlijn neer te kunnen zetten, start ik mijn artikel bij het einde van de Tweede Wereldoorlog. Gedurende de Tweede Wereldoorlog (1940 – 1945) was Berlijn het bestuurscentrum van de nazi’s en ook de plek waar Hitler zetelde en als staatshoofd werkte. In het voorjaar van 1945 had nazi-Duitsland onder Hitlers regime reeds enkele rake klappen gekregen van de geallieerden, waardoor zijn macht alsmaar geringer werd. In eind april en begin mei 1945 mondde deze Duitse machtsdaling uit in de Slag om Berlijn. De geallieerden (in dit geval voornamelijk de Russen) hadden Berlijn zo goed als omsingeld en er was zo goed als geen ontsnappen uit de stad meer mogelijk. Hitler ging in gevechtsmodus en riep elke burger ertoe op om de geallieerden te bestrijden, ook al waren “the odds not in Berlin’s favour”; de geallieerden waren veel talrijker aanwezig dan de Berlijners. Mannen, vrouwen, kinderen en ouderen moesten strijden tot aan hun dood toe, of ze dit nu wilden of niet. Soms wordt er ook wel gezegd dat het nazistische Berlijn op het einde van de Tweede Wereldoorlog verdedigd werd door kindsoldaten. Al dit verplichte strijden was uiteindelijk tevergeefs – de geallieerden wonnen en namen de controle over Berlijn over. Toen de winst van de geallieerden alsmaar waarschijnlijker werd, besloot Hitler op 30 april 1945 om samen met zijn vrouw en andere metgezellen in zijn bunker. Zo wilde hij uit de handen blijven van de geallieerden – wie weet wat ze namelijk met hem van plan waren? Op 8 mei was de winst van de geallieerden zo goed als officieel. Deze dag staat nu bekend als V-day (of Victory Day) en wordt jaarlijks herdacht.

Enige tijd na het uitschakelen van nazi-Duitsland, vindt er een conferentie plaats die de toekomst van Duitsland tracht te bepalen. In deze “conferentie van Potsdam”, die plaatsvond in juli-augustus 1945, besloot men om Duitsland en Berlijn in respectievelijk vier zones of Besatzungszonen en sectoren te verdelen. Duitsland en Berlijn werden elk verdeeld in vier gebieden die gecontroleerd werden door Frankrijk, de Verenigde Staten, Groot-Brittannië of de Sovjetunie. Al wie enige geschiedkundige kennis heeft over de begrippen kapitalisme en communisme, kan misschien al een tegenstrijdigheid in deze verdeling herkennen. Zowel Frankrijk als de Verenigde Staten en Groot-Brittannië waren kapitalistische staten, terwijl de Sovjetunie een communistische dictatuur was. De Sovjetunie was op hetzelfde moment tevens mee bezig in het oosten (in de Balkan of “oostbloklanden”) een communistisch machtsblok uit te bouwen. Dit beangstigde de drie andere mogendheden in Duitsland, waardoor de de kapitalisten (Groot-Brittannië, Frankrijk, Verenigde Staten) in 1947 een economisch verbond met elkaar opstartten. Dit zorgde meteen voor een vijandigheid tussen de kapitalisten en de Sovjetunie (merkwaardig hierbij is vooral de Blokkade van Berlijn in 1948-1949, zeker eens het opzoekwerk waard) en was ook de directe reden waarom er in 1949 twee nieuwe Duitslanden uitgeroepen werden. Het kapitalistische westen riep De BRD uit (West-Duitsland) en als reactie hierop riep de Sovjetunie de DDR (Oost-Duitsland) uit. Van nu af aan was Duitsland verdeeld in een kapitalistische westerse staat en een communistische oosterse staat.

De verschillen tussen beide staten werden doorheen de tijd alsmaar groter. Waar de BRD een democratische, vrije welvaartsstaat was, was de DDR een armoedige en ondemocratische staat. Dit laatste feit is tegenstrijdig met de naam van de staat: DDR betekent namelijk “Deutsche Demokratische Republic”, of de “Duitse Democratische Republiek”. Oost-Duitsland was inderdaad, zoals de naam suggereert, een democratische staat, maar er was maar één grote partij in de staat: namelijk de SED. Al wie niet op deze partij stemde, werd door de Stasi (Staatssicherheit of staatsveiligjheidsdienst) geviseerd en werd bekeken als een staatsverrader. De Stasi was alom aanwezig in Oost-Duitsland: mensen werden afgeluisterd en ertoe gechanteerd om hun geliefden te spioneren, om de veiligheid van de DDR te verzekeren.

De levensomstandigheden in Oost-Duitsland waren voor sommigen ondragelijk en dit uit zich in cijfermateriaal over de bevolkingsvlucht uit de DDR naar de BRD. Tussen 1949 en 1961 vluchtten er jaarlijks meer dan 120.000 mensen het land uit, waardoor men soms spreekt van een ware braindrain: de hoogopgeleide bevolking ontvluchtte het land, wat natuurlijk nadelig was voor diens economie. Er moest iets aan het leeglopen van Oost-Duitsland gebeuren en dus besloot de toenmalige partijvoorzitter Walter Ulbricht er in augustus 1963 voor een muur te bouwen, om West-Berlijn heen. West-Berlijn was namelijk volledig in Oost-Duits grondgebied gelegen, waardoor het compleet omringd was door DDR-grondgebied. Mensen vluchtten naar West-Berlijn zodat ze zich officieel niet meer in Oost-Duitsland bevonden en dit is dan ook de reden waarom de Berlijnse muur om West-Berlijn heen zo belangrijk was voor Oost-Duitsland.

’s Ochtends werden mensen wakker en opeens zagen ze hoe de bouwwerken aan een niet aangekondigde muur ‘s nachts opeens begonnen waren. Families en vrienden werden van elkaar gescheiden, omdat het niet meer toegelaten was om de muur over te steken. Doorheen de jaren werd de muur en diens opbouw alsmaar geavanceerder: wat begon als een enkele muur, evolueerde doorheen de jaren tot een heuse dubbelmuur met binnenliggende doodzone of todesstreifen, waarin vluchtelingen doodgeschoten mochten worden.

Na enkele jaren begon het ongenoegen over de toestanden in Oost-Duitsland te groeien. De bevolking voelde zich niet vrij, men voelde zich geviseerd door de Stasi en was het niet eens met de dictatuur die er van de staat geworden was. 1989 was dan ook een waar revolutiejaar. In Oost-Europa vonden er alsmaar meer opstanden plaats tegen het communistische beleid van de Sovjetunie en het nieuws van deze opstanden bereikte uiteindelijk ook Oost-Duitsland. Het hoogtepunt van deze revolutieperiode vond plaats toen Hongarije in 1989 zijn grenzen openstelde. Hongarije was ook een lidstaat van het communistische machtsblok, waarin de Oost-Duitse bevolking wel vrij rond mocht reizen. Via Hongarije was er dan een doorgang naar het kapitalistische westen mogelijk, wat voor een nieuwe wegvlucht uit Oost-Duitsland zorgde. De Oost-Duitse regering probeerde de wegvlucht van de bevolking te onderdrukken door één hun liefste wensen te vervullen, namelijk een vrije reismogelijkheid tussen Oost- en West-Duitsland. Dit werd op een avond (te snel, dit is een klein, maar alsnog zeer belangrijk detail) afgekondigd, waardoor de bevolking van Oost-Berlijn de Berlijnse Muur ging bestormen. De aanwezige muurbewakers (die nog niets van het nieuwtje gehoord hadden – de muren werden opengesteld!) werden onder druk gezet de muren te openen en uiteindelijk viel de Berlijnse muur op 9 november 1989. Een jaar later, op 3 oktober 1990, werd Duitsland herenigd met Berlijn als hoofdstad.

Dank je wel voor het lezen en hopelijk heb ik jullie wat bij kunnen leren!